1. Bối cảnh cải cách: Sáp nhập hành chính và yêu cầu tinh gọn bộ máy

Chủ trương sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã, huyện được Chính phủ triển khai từ năm 2019 theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW và 37-NQ/TW, nhằm tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối, nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước. Nhiều địa phương miền núi, trung du – nơi có diện tích rừng tự nhiên lớn như Nghệ An, Quảng Nam, Lâm Đồng, Đắk Lắk – đã thực hiện việc sáp nhập nhiều xã có địa bàn rộng, dân cư thưa, địa hình phức tạp.

Tuy nhiên, việc sáp nhập đã và đang tạo ra những thách thức mới trong công tác quản lý rừng, một lĩnh vực vốn đã rất phức tạp, đòi hỏi tính chuyên môn cao và sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều cấp, nhiều ngành.

2. Vấn đề tổ chức: Bộ máy kiểm lâm không kịp thích ứng

Sau sáp nhập, địa giới hành chính thay đổi kéo theo sự điều chỉnh địa bàn phụ trách của lực lượng kiểm lâm. Tuy nhiên:

Bản đồ quản lý rừng, mốc giới ranh rừng chồng chéo, chưa được cập nhật kịp thời theo địa giới mới, dẫn đến tranh chấp hoặc "vùng trắng" trong quản lý.

Sự thiếu đồng bộ giữa hệ thống ngành dọc (kiểm lâm) và ngành ngang (chính quyền địa phương sau sáp nhập) khiến nhiều nơi chưa rõ thẩm quyền, đặc biệt trong xử lý vi phạm hành chính về rừng.

Tác động: Việc kiểm soát các hoạt động phá rừng, khai thác lâm sản trái phép bị suy giảm hiệu quả; nhiều hành vi vi phạm lâm luật diễn ra công khai hơn.

3. Thách thức pháp lý và dữ liệu: Hệ thống chưa thống nhất

Một rừng có thể liên quan đến nhiều hồ sơ: bản đồ địa chính, bản đồ lâm nghiệp, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyết định giao rừng,... Khi các xã/huyện được sáp nhập:

Hồ sơ rừng trở nên rời rạc, chưa được số hóa đồng bộ.

Tên đơn vị hành chính cũ vẫn còn trong nhiều giấy tờ, tạo rào cản pháp lý cho công tác giao đất – giao rừng, xử lý vi phạm và giải quyết tranh chấp.

Dữ liệu quản lý rừng trên hệ thống FRMS (Forest Resource Monitoring System) chưa cập nhật kịp địa giới hành chính mới, gây khó khăn trong thống kê, lập kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng.

4. Nhân lực và đào tạo: Gánh nặng cho kiểm lâm địa bàn

Việc giảm đầu mối hành chính đồng nghĩa với việc một cán bộ kiểm lâm địa bàn giờ đây phải phối hợp với một UBND xã lớn hơn, nhiều thôn hơn và dân cư đa dạng hơn. Trong khi đó:

Không có chính sách bồi dưỡng, tăng phụ cấp tương xứng với khối lượng công việc.

Cán bộ địa phương mới có thể thiếu hiểu biết về rừng, chưa từng tham gia quản lý lâm nghiệp, gây khó khăn trong phối hợp thực tế.

Công tác tuyên truyền, vận động nhân dân bị gián đoạn, đặc biệt tại các khu vực đồng bào dân tộc thiểu số.

5. Rủi ro môi trường và an ninh sinh thái

Các khu vực rừng thường nằm giáp ranh giữa các đơn vị hành chính. Khi sáp nhập, các mốc ranh giới bị thay đổi hoặc thiếu rõ ràng dẫn đến:

Khó khăn trong ngăn chặn tình trạng lấn chiếm đất rừng phục vụ mục đích nông nghiệp, xây dựng.

Gia tăng tranh chấp đất rừng giữa người dân và tổ chức quản lý rừng.

Mất mát rừng phòng hộ, ảnh hưởng đến an ninh sinh thái, đặc biệt ở các tỉnh Tây Bắc, Tây Nguyên và duyên hải miền Trung – nơi rừng giữ vai trò ngăn lũ, chống xói mòn và bảo vệ nguồn nước.

6. Giải pháp đề xuất

Để quản lý rừng hiệu quả trong bối cảnh sáp nhập hành chính, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp:

- Cập nhật và đồng bộ hệ thống dữ liệu: Số hóa toàn bộ hồ sơ rừng gắn với địa giới hành chính mới; Đồng bộ hệ thống FRMS, CSDL đất đai, bản đồ hành chính với dữ liệu lâm nghiệp.

- Tăng cường năng lực cho kiểm lâm: Xem xét bổ sung biên chế kiểm lâm địa bàn tại các khu vực rừng trọng điểm; Tổ chức tập huấn về quản lý rừng trong bối cảnh hành chính mới cho cả cán bộ kiểm lâm và cán bộ xã/huyện mới sáp nhập.

- Rà soát hệ thống pháp lý: Cập nhật toàn bộ văn bản hành chính, quyết định giao rừng, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất,... phù hợp với tên địa danh và cơ cấu mới; Ban hành quy chế phối hợp cụ thể giữa các phòng ban địa phương với lực lượng kiểm lâm.

- Ứng dụng công nghệ: Sử dụng hệ thống giám sát rừng bằng vệ tinh (VN-Forest, FORMA, GEE), drone, AI... để hỗ trợ giám sát từ xa; Phát triển bản đồ số theo thời gian thực cho rừng và vùng đệm, kết nối với các cơ quan kiểm lâm cấp tỉnh.

7. Kết luận: Cần một giai đoạn "chuyển đổi mềm" cho lâm nghiệp

Cải cách hành chính là bước đi chiến lược cho hiệu quả quản lý dài hạn. Tuy nhiên, trong lĩnh vực lâm nghiệp – vốn đòi hỏi sự ổn định, chính xác, quản lý sát sao – thì cần một giai đoạn chuyển tiếp mềm có kế hoạch rõ ràng để tránh gây ra những hệ lụy sâu sắc như mất rừng, suy thoái môi trường và bất ổn xã hội.

Việc đánh giá tác động của sáp nhập đến từng ngành, từng địa phương nên được thực hiện định kỳ để kịp thời điều chỉnh phù hợp. Riêng lĩnh vực lâm nghiệp, với tính chất đặc thù, rất cần có cơ chế riêng nhằm đảm bảo công tác quản lý rừng không bị ảnh hưởng tiêu cực trong quá trình cải cách hành chính.